Details van de legers:

• Toestand Belgisch leger ten tijde van augustus 1914
• Toestand Belgisch leger ten tijde van mei 1940
• Toestand Duits leger ten tijde van meidagen 40

Gesneuveldenlijsten:

Publieke WO II schuilkelder Station Merelbeke (gesloopt 3/02/2017).

Onderstaande reportage geeft u het verhaal van een publieke WO II schuilkelder die op 3 februari 2017, ondanks dat het er alle schijn van had dat hij bewaard ging blijven, toch nog vrij onverwachts, werd gesloopt.

De structuur waarvan sprake in deze reportage werd altijd verondersteld gesitueerd te zijn op het Merelbekeplein in de directe omgeving van de juwelierszaak Van Ruyskensvelde. Toch zou hij in prakijk meer te zoeken zijn nabij de andere hoek van het pleintje op de grens van Gentbrugge met Melle, vrij kort tegen restaurant "het Fornuizeke" dus.

Weet dat het Merelbekeplein een zeer verwarde plaats is om te weten waar u zich bevindt qua grondgebied. Zo ligt het station van Merelbeke zelf alvast niet op grondgebied Merelbeke maar op Gentbrugge, wat ondertussen deel uitmaakt van groot Gent. De grens van Merelbeke (zuidelijk) met Gentbrugge (noordelijk) loopt hier namelijk doorheen de Florawijk. De grenslijn wordt gevormd ter hoogte van het station door de Hendrik Conciencestraat en de Herdenkingswijk. De grens van Gentbrugge met Melle is dan op zijn beurt ook te vinden aan de zuidoostkant van het Merelbekeplein. Melle begint hier namelijk juist voorbij het Merelbekeplein.

Luchtfoto Google Earth van het plein nabij het station van Merelbeke alsook een foto van Google Streetview van dezelfde locatie voor de werken die in 2016 zijn gestart.

Merelbeke kende tijdens WO II nog wel enkele publieke schuilplaatsen maar dit waren allen bestaande structuren die gedurende de bezettingsperiode werden voorzien om opengesteld te worden als publieke schuilplaatsen. Dit waren alvast:

• De Brouwerijkelder van de brouwerij De Hul op de Hundelgemsesteenweg (heden de locatie van de Colruyt te Merelbeke). Hier was plaats voor 200 personen.
• Bergstraat - kelder van de woning van Remi De Bruyne. Hier was plaats voor 50 personen.
• Verlorenbroodstraat - kelder huis Taets. Hier was plaats voor 100 personen.
• Kelder oud gemeentehuis. Was enkel voorzien als schuilplaats voor het aanwezige gemeentepersoneel.

Daarnaast werden ook de benedenruimtes van alle 4 nog op Merelbeke aanwezige windmolens voorzien als publieke schuilplaatsen.

• Windmolen op Poelstraat - Theophiel De Ruyck. Plaats voor 100 personen.
• Windmolen op de Lembergsesteenweg - Van Hulleputte. Plaats voor 200 personen.
• Windmolen op de Potaardeberg - Leon Thienpont. Plaats voor 75 personen.
• Windmolen Tivoli (tegen Hundelgemsesteenweg) - Gustaaf Schepens. Plaats voor 50 personen.

Een overzicht van het ontdekken van de schuilstructuur.

Er was een eerste keer melding van het mogelijks nog bestaan van deze structuur in een artikel in de krant dat reeds dateert van 15 september 2015. Van dat plein was het namelijk al jaren geweten dat er mogelijks nog onder de huidige bestrating (kasseien) een publieke WO II schuilkelder verborgen zat.

Een gelijkaardig verhaal krijg je af en toe trouwens ook nog te horen van het dorpsplein van Ledeberg, ook daar zou nog altijd onder het plein een publieke schuilkelder uit dezelfde periode aanwezig zijn, bekijk hiervoor eens deze link.

Dit was alvast wat toen zeer beperkt in lokale pers alsook op regionale internet-nieuwsmelders te lezen was:

De renovatiewerken aan Merelbekestationplein krijgen een onverwachte wending. Volgens oudere bewoners ligt onder het plein een schuilkelder uit de Tweede Wereldoorlog. Farys en Stad Gent gaan de kelder zoeken.
De schuilkelder ligt enkele meters van juwelierszaak Van Ruyskensvelde, aan de kant van de Mellestraat.

Bij de Gentse Dienst Wegen en Waterlopen is men op de hoogte van het bestaan. ‘Blijkbaar was de kelder al eens open bij eerdere werken’, zegt Dirk De Baets. ‘Hij zou niet toegankelijk zijn omdat er water in staat. We gaan het toegangsdeksel opnieuw openmaken en bekijken hoe diep de kelder is. Vermoedelijk gaat het om zeer zwaar gewapend beton, dus als de schuilkelder echt in de weg zou zitten, halen we een deel weg.’ (lvi)

Als gevolg aan dit artikel werd door de website contact opgenomen met de overkoepelende aannemer voor de werken, namelijk de firma Farys. Er werd geïnformeerd of het mogelijk was mij op de hoogte te houden, mocht de structuur vroeg of laat binnen de werken opduiken.

Eigenlijk geloofden half 2016 zowel Farys als ikzelf er al lang niet meer in dat de eerder aangekondigde schuilstructuur nog zou bestaan tot op 15 december het tegendeel werd bewezen. De werken waren eigenlijk al flink opgeschoten en men was op het plein de sleuven aan het graven om de huizen langs het plein opnieuw te verbinden met de hoofdriolering die meer centraal op het plein zou komen te liggen. Bij het graven van deze sleuven stootte men bij toeval op een beton plaat, amper onder de aanwezige kasseistenen. Toen men op een harde betonnen blok stootte met de kraan en deze probeerden te verwijderen voor de buizen die dienden door te lopen, bleek hieronder de eerder gezochte schuilstructuur te zitten. Men had hem letterlijk midscheeps getroffen en doorboord in het dak. Hij stond zeer beperkt, een 20 tal centimeter, onder water maar was voor de rest nog zeer intact te noemen.

Onderstaande foto's zijn letterlijk nog van de avond dat ik de melding van de schuilstructuur doorkreeg, namelijk 15 december 2016. Er was inderdaad een zeer moeilijk terug te vinden gat in de bodem langs waar je de schuilstructuur kon bereiken. Alleen had de kraanman van dienst er veiligheidshalve zijn kraanbak bovengezet en was de structuur dus aan de binnenzijde niet fotografeerbaar of prospecteerbaar.

Deze vrij laat op de avond genomen foto's tonen het met de kraanbak afgesloten door het plafond gestoten gat. Helaas zat in detail fotograferen van de binnenzijde er dus op dat moment niet in.

Omdat het de dag voordien niet lukte, zat er niet anders op dan een tweede poging te ondernemen de ochtend nadien. Onderstaande foto's geven een vrij volledig beeld van hoe de structuur kon geprospecteerd worden met medeweten van de aanwezige arbeiders in de vroege ochtend van 16 december 2016

Op de bovenste foto kun je mooi positioneren waar het gat in de kelder werd geslagen. Dit is zeker niet ter hoogte van de eerder gemelde juwelierszaak te situeren. De kelder ligt uiteindelijk veel korter op de grens van Gentbrugge met Melle, de zuidoostelijke hoek van het Merelbekeplein.

Algemene korte schets van wat hier eigenlijk te vinden was.

Deze schuilkelder is historisch qua bouwperiode te situeren, zoals de meeste van dergelijke structuren, in de periode 1942 - 1943. Eenmaal België bezet was, werd het natuurlijk zelf een doelwit voor geallieerde bevrijders en bijhorende bombardementen, zeker met in de nabijheid de uitgebreide spoorweginfractuur van het rangeerstation van Merelbeke - Melle dat vlot werd benut door de Duitse bezetter om inlandse militaire transporten te kunnen uitvoeren. Laat wel duidelijk zijn dat deze structuur los staat van de vrij talrijke schuilstructuren die nog te vinden zijn (waren) op de terreinen van het station van Merelbeke zelf. Meer info daarover op deze link.

Het betreft hier geen militaire structuur. Dit is een typische schuilstructuur zoals er toendertijd wel heel wat werden gebouwd, en er jammer genoeg, nog veel te weinig als herinnering zijn terug te vinden dezer dagen.

De structuur die hier te vinden was aan de binnenzijde ongeveer een 18 meter lang. De centrale breedte bedroeg amper iets van een 1.80 meter (smal dus). Ik kon er in staan en bijna met mijn vingertoppen beide wanden gelijktijdig aanraken.

Het plafond bestond uit een gewapend betonnen plaat van 10, maximum 15 cm dik. Voor de rest waren alle wanden opgetrokken in baksteen. De buitenwanden waren ongeveer 40 cm dik. Dit was de lengte van 2 keer een baksteen of de breedte van 4 bakstenen. Andere binnenwanden waren 1 baksteen in de lengte of 2 halve bakstenen breed (ongeveer 20 cm).

De fundering zal allicht uit beton bestaan hebben. Dit heb ik nooit kunnen nagaan omdat de structuur altijd onder water stond. Men kan het wel vermoeden op basis van hoe andere gelijkaardige structuren werden gebouwd.

Weet dat dit structuren zijn die men gaat beschrijven als scherfvrije structuren. Dit houdt in dat ze de personen die zich er in bevonden wel zullen beschermd hebben tegen treffers in de directe nabijheid maar nooit zouden volstaan bij een directe voltreffer. In geval van een directe voltreffer, zou in dit geval zo goed als iedereen in de structuur aanwezig een vogel voor de kat geweest zijn gezien de structuur op de toegangstrap na, volledig rechtlijnig was opgebouwd zonder verdere compartimentering. Al te vaak gaat men dergelijke structuren ook gaan bestempelen als bunkers maar daar hebben ze totaal niets mee te zien. Bunkers zijn in het algemeen militair getint en hadden een verdedigende functie binnen een militair geheel. Deze structuur was bedoeld om burgerbevolking een relatief veilig schuiloord te bieden bij bombardementen uit de lucht.

Daarnaast was de structuur volledig geëlektrificeerd en voorzien van verlichting. Of dit veel nut had, valt te betwijfelen gezien het eerste dat wel zal uitgevallen zijn bij de bombardementen op de Florawijk wel de stroomvoorziening zal geweest zijn. Hier merk je dus toch opnieuw een groot verschil tussen wat door de Belgische staat werd opgetrokken en wat door Duitse diensten werd opgetrokken. Deze laatsten voorzagen altijd verluchting alsook ruimte voor noodverlichting (zonder elektriciteit van buitenaf). Zie bv de schuilstructuren op de terreinen van de vroegere SS-school te Kwatrecht.

Bovenstaande schets is opgemaakt zonder de structuur in detail te gaan opmeten. De afmetingen zullen dus zeker niet 100% zijn maar benaderend. Nochthans zullen ze allicht de werkelijkheid vrij kort benaderen.

Op het uiteinde van de gang kom je langs deze kant bij een kleine ruimte, amper een meter diep, waarop opnieuw een uitsplitsing zit naar nog eens 2 kleinere ruimtes, elk zo een 1.25 meter diep. De smalle ruimte links, is zo goed als zeker de ruimte geweest voor het plaatsen van een toilet. Stel u daar in het algemeen niet veel meer bij voor dan een beeremmer. Er is hier nooit wateraansluiting geweest en er zijn totaal geen sporen van een effectief toilet dat hier ooit zou geweest zijn.

De rechter kant is een even diepe ruimte met achteraan stijgijzers. Dit was de nooduitgang van de structuur, loodrecht naar boven om in nood de structuur te kunnen verlaten.

Als je in die nooduitgang naar boven kijkt zag je een zware metalen deksel. Dit metalen deksel kon je ook een 6 tal meter verder van het gat aan de buitenzijde terugvinden. Dit hield dus in dat de schuilkelder die toch zo onbekend bleek te zijn voor iedereen, altijd toegankelijk is geweest van buitenaf zonder dat er amper dus iemand wist waar dat deksel eigenlijk bij hoorde...

Dit houdt dus ook in dat men werken plant in deze omgeving zonder zelfs na te gaan waarvoor alle deksels en putten eigenlijk zijn die op dat werkgebied gelegen zijn voor de werken aan te vatten. Dit wil dus ook zeggen dat men zonder uit de lucht te vallen meer dan op voorhand kon geweten hebben dat deze structuur midden in de werken ging liggen. Hij had dus wel degelijk in het geheel ingewerkt en geïntegreerd kunnen worden van ver voor de aanvang van de werken mits dergelijke grote projecten alvorens ze uit te schrijven naar de aannemers toe, misschien eens grondig voor te bereiden...

Ik gooi hier dus niet met stenen naar de firma Farys want zij hebben allicht net als ikzelf tot de uitvoering van de werken niet geweten waar die structuur exact lag. De fout ligt dus wel degelijk bij de voorbereiders en uitschrijvers van de werken die in dit geval voor de werken werden aangevat, heel wat beter hun huiswerk hadden kunnen maken en volgens mij zelfs voor de aanvang van de werken perfect wisten waar de structuur zat. Dit wordt trouwens al gemeld in het mee gepubliceerde artikeltje in de regionale pers, reeds daterend van 2015.

De twee foto's hierboven van Google Streetview, de eerste uit 2009, de tweede uit 2013, zijn dan nog eens het zuiverste bewijs dat tussen deze 2 jaartallen het deksel van de nooduitgang toch al geopend moet geweest zijn. Het putdeksel zit ongeveer rechtover het raam van de 1e woning op de hoek. Op de foto van 2009 liggen hier zelfs nog kasseien en is het putdeksel allicht zelfs niet zichtbaar maar zit de nooduitgang effectief nog verborgen onder de bestaande bestrating. Als je dan de foto van 2013 ziet, zie je duidelijk het deksel liggen tussen de eerste twee auto's met een zeer recent uitgewerkte betonnen rand. Allicht is men op de nooduitgang gestoten bij het verwijderen van de kasseitjes die op dit gedeelte van het plein toen reeds werden vervangen door asfalt. Waar zit men dan met de verplichte meldingsplicht als men op dergelijke structuren stoot. De Dienst Erfgoed wist tot op het ogenblik dat ik deze structuur in hun richting doorgaf, half december 2016 nog altijd niet af van het bestaan van deze structuur?...

Wat het deksel zelf betreft, dit is een zeer zwaar deksel waarvan ik mij moelijk kan voorstellen dat dit origineel bij de structuur behoort. Het was iets zo log en groot dat het zeker niet vlot manipuleerbaar zou geweest zijn vanuit de structuur om het in nood te hebben kunnen verwijderen. Daarom dat ik ook denk dat het een aangepast deksel is om het originele dat al lang verdwenen zal zijn (mogelijks een valluik) te versterken.

Aan de achterzijde aan de overkant vind je een kleine ruimte van zo een 2 meter diep en opnieuw 1.80 meter breed. Achteraan zit hier opnieuw een kleine ruimte die allicht eveneens een toilet zal geweest zijn, identiek met wat er zich bevond de andere kant van de structuur. Op de linker zijkant zit dan de doorsteek naar de officiële hoofdtoegang en bijhorende trap. Deze kleine ruimte achteraan van 2 meter bij 1.80 meter zat zeker tot de halve hoogte vol puin. Het eigenlijke toegangssas en de trap zaten tot het plafond vol met puin. Dit zal het puin zijn dat afkomstig was van het verdwenen bovengrondse toegangsgebouwtje dat allicht al kort na de oorlog zal gesloopt zijn. Dit is ook de structuur zichtbaar op de oude foto in het begin van de reportage. Vermoedelijk heeft men dit puin eenvoudigheidshalve toen in deze ruimtes gedumpt om er op de kortste en eenvoudigste manier van af te geraken.

Het lot dat toen werd gekoppeld aan de teruggevonden structuur (nadat hij onverwacht werd teruggevonden).

Kort na het ontdekken van de structuur was het bij de werken die lopende waren, alle hens aan dek. Men zat dus wel degelijk opgescheept met een onverwachte kost binnen het project (ondanks dat men het officieel dus wel zo goed als zeker moet hebben geweten dat men op die structuur ging stoten).

Bij Farys was men akkoord de werken zodanig aan te passen dat de waterafvoeren van de woningen achter de schuilstructuur met de structuur zouden meelopen richting grens met Melle om dat vanaf daar mee af te buigen naar de riolering meer centraal in de weg. Het gemaakte gat in het plafond zou met een betonnen plaat opnieuw gedicht worden en de aanwezige zware toegangsplaat van de nooduitgang zou bewaard blijven. Op die manier zou de structuur niet echt vlot toegankelijk zijn maar in elk geval wel bewaard onder de werken.

Dit scenario werd echter om praktische redenen begin februari volledig afgeblazen. Toen bleek dat bij praktisch proberen uitvoeren van de werken, de ganse structuur te ondiep in het maaiveld verwerkt zat om de werken zoals voorzien vlot te kunnen uitvoeren. Men zou omwille van de aanwezige structuur het niveau van het ganse plein dienen op te trekken, wilde men voldoende fundering kunnen voorzien boven de in de ondergrond stekende structuur. Bijkomend zou de afwatering van de huizen achter de schuilstructuur een groot probleem kunnen worden omdat ook het niveau dat de voetpaden nu hoger zitten dan het plein zelf, op dat moment zouden verdwijnen. Er zat dan ook voor de uitvoerende firma Farys niets anders op dat de eerder gemaakte voorstellen van de structuur te bewaren, over boord te gooien en de structuur uiteindelijk dan toch te laten verdwijnen. Volgens eerste berichten ging men dit doen door het dak van de structuur te verwijderen en de ganse structuur op te vullen met zand. Persoonlijk kan ik de firma Farys wel volgen omdat zij zoals al gemeld, amper van de locatie van de structuur op voorhand hebben af geweten. Wat niet door de beugel kan, is dat de opdrachtgevers, en dat is allicht de stad Gent gans de tijd door doet alsof ze totaal geen weet hadden van de aanwezigheid van deze structuur in de ondergrond terwijl hogerop in het rood toch al voldoende argumenten gegeven worden dat ze dit wel degelijk hadden moeten weten.

Je kan je dan ook de vraag stellen waarom de lokale dienst stadsarcheologie deze structuur nu nog hals over kop dient te prospecteren terwijl hij toch al ontdekt moet geweest zijn (zie het scenario met het deksel van de nooduitgang...)

Alles wijst er gewoon op dat er vooraf al totaal geen interesse was deze structuur ook maar te proberen bewaren binnen het ganse project Merelbekeplein.

Het vrijleggen van de structuur en prospecteren van deze laatste door de Gentse dienst Archeologie - 1 Februari 2017.

Los van het feit dat het wel niet logisch is dat de dienst archeologie Gent een eerste keer deze structuur moet komen prospecteren op 1 februari 2016 terwijl ze in feite al van voor 2013 hadden moeten weten van deze structuur (en ook de dienst Erfgoed officieel over deze vondst op de hoogte hadden moeten brengen?...), werd dit officieel gedaan op 1 februari 2017. Dit ging op 1 februari 2017 gepaard met het openbaar openstellen van de structuur tussen 10 en 11 uur in de ochtend voor de geïnteresseerden.

Enkele dagen voordien werd de schuilstructuur reeds volledig ontdaan van zijn dakstructuur waardoor hij plots wel zeer mooi qua locatie en ligging in beeld kwam.

Een blik op het toegangssas dat voorheen vol puin stak en voor het beperkt publiek openstellen, grotendeels werd vrijgemaakt. Op deze foto's zie je ook duidelijk de nog aanwezige trappen. Het moeten er een tiental geweest zijn.

Nog enkele mooie 3D-foto's van deze structuur, verkregen via de firma RealVisuals, gespecialiseerd in dergelijke 3D voorstellingen van structuren.

Het volstorten van de kuil gebeurde op 2 februari maar ook daar is allicht niet gebeurd wat eerder openbaar in de pers werd verspreid. Er werd verkondigd dat men de structuur ging ontdoen van het dak (zoals hij dus te zien was voor het publiek op 2 februari 2017). en daarna ging de kuil gevuld worden met zand en de structuur op die manier in de ondergrond blijven steken.Als je de foto van 1 februari vergelijkt met deze van 3 februari is er toch nog heel wat baksteenwerk gesloopt en verwijderd alvorens de ganse structuur op te vullen met zand. Niet dat het in dit geval allicht nog veel verschil zal maken voor deze dus ondertussen ook voorgoed uit het beeld verdwenen structuur maar het is toch opnieuw de zoveelste keer dat men het publiek iets anders wijsmaakt dan wat men in praktijk uiteindelijk uitvoert.

Conclusie bij bovenstaande reportage.

Er is hier dus opnieuw meer dan een mooie kans definitief vergooid om een meer dan waardevolle publieke schuilstructuur uit WO II, waarvan er effectief nog weinig, en zeker zulkse intacte, terug te vinden zijn, te bewaren.

Het stoort dan ook nog des te meer te moeten vaststellen dat er bij de opdrachtgevers tot de werken zeker niet de wil is geweest deze structuur van bij aanvang geïntegreerd in het project te bewaren gezien ze zeker op de hoogte moeten geweest zijn van de originele locatie van deze structuur onder het plein, zelfs in de fase van het opstellen van de eerste plannen.

Laat dit nog eens extra tragisch zijn voor een wijk als de Flora die toch zo zwaar getroffen werd bij de mislukte bombardementen op Merelbeke station. Het zou een pracht van een herinneringsobject geweest zijn, in het achterhoofd wetende dat er mensen zullen zijn geweest die hun leven te danken hebben gehad door in deze structuur te kunnen schuilen.

Gent heeft alvast niet zo een denderende naam als het handelt over bewaren van militair erfgoed en dit werd bij deze jammer genoeg nu nog eens bevestigd. Gent, Shame on you.

Op deze link op de website wordt de schade die bij deze bombardementen werd gemaakt, gebundeld en gepoogd te plaatsen naar de huidige locaties:

• Bombardermenten op Merelbeke station

Lokatie waar deze structuur zich bevond:

De structuur lag op het in 2015 - 2017 vernieuwde Merelbekeplein voor het station van Merelbeke. Meer specifiek op de zuidoostelijke hoek van het plein.

Alle verdere info en foto's zeker welkom op info@bunkergordel.be.

Externe bronnen:

• Beperkte informatie afkomstig uit het Gentse stadsarchief voor wat de historische achtergrond van de structuur betreft.
• Boek "Leven in Merelbeke 1930 - 1944" - F. Van De Putte - bron voor andere publieke schuilplaatsen op grondgebied Merelbeke.